ZAŁOŻENIA OGÓLNE
Opracowany program działań logopedycznych przeznaczony jest do realizacji z dziećmi gr. „0” (oraz uczniami starszymi).
Jest on efektem obserwacji, rozmów z rodzicami i nauczycielami, z których wynika, że u znacznej ilości dzieci 6- letnich i dzieci w wieku młodszoszkolnym występują zaburzenia i opóźnienia w rozwoju mowy, które mogą być przyczyną trudności w funkcjonowaniu społecznym, emocjonalnym i poznawczym.
Realizacja tego programu umożliwi objęcie opieką logopedyczną dzieci 6- letnie (oraz starszych uczniów) i wspomaganie rozwoju ich funkcji językowych. Program zakłada logopedyczne wspieranie edukacji uczniów z uwzględnieniem ich indywidualnych możliwości, wad i zaburzeń mowy.
CELE PROGRAMU
· kształcenie świadomości językowej,
· stymulowanie prawidłowego rozwoju mowy dziecka,
· rozwijanie i usprawnianie komunikacji językowej,
· nabywanie umiejętności prawidłowej artykulacji,
· wspomaganie całościowego rozwoju dziecka,
· zapobieganie trudnościom i niepowodzeniom szkolnym.
ZADANIA PROGRAMOWE
· ocena zaburzeń mowy i komunikacji,
· wzbudzanie motywacji i chęci do werbalnego porozumiewania się,
· kształtowanie prawidłowych nawyków związanych z mówieniem,
· usprawnianie motoryki narządów mowy,
· wyrabianie właściwych przyzwyczajeń oddechowych,
· kształcenie percepcji słuchowej,
· diagnozowanie i korygowanie wad mowy,
· dostarczanie prawidłowych wzorców wymowy głosek, wyrazów, form gramatycznych, akcentowania, intonacji, rytmu mowy,
· wzbogacanie zasobu słowno- pojęciowego,
· stworzenie warunków do indywidualnego rozwoju mowy dziecka (zindywidualizowanie metod, tempa, planu pracy z uczniem),
· przygotowanie dziecka do podjęcia nauki szkolnej.
PLAN REALIZACJI PROGRAMU
1. Ocena mowy dzieci- nawiązywanie kontaktu z dzieckiem, poznanie jego możliwości, podstawowe badanie słuchu, budowy i sprawności artykulatorów, ocena mowy (spontanicznej, powtarzania wyrazów, rozumienia mowy), określenie wad wymowy i etapów terapii. W razie potrzeby wywiad z nauczycielem, rodzicami. W szczególnych przypadkach zalecenie badań specjalistycznych.
2. Prowadzenie zajęć logopedycznych dostosowanych do indywidualnych możliwości, stopnia zaawansowania rozwoju mowy, wad wymowy i trudności w komunikacji.
Ćwiczenia słuchowe- mają służyć kształceniu wrażliwości słuchowej, skoncentrowaniu się na bodźcu słuchowym, rozwijaniu słuchu fonematycznego(który pozwala rozpoznawać, porównywać głoski, służy autokontroli własnej wypowiedzi). Propozycje ćwiczeń:
o lokalizowanie źródła dźwięku,
o różnicowanie dźwięków otoczenia,
o rozpoznawanie dźwięków instrumentów perkusyjnych,
o różnicowanie głosów ludzi i zwierząt,
o wystukiwanie rytmu,
o omawianie tempa i nasilenia dźwięku,
o wyodrębnianie wyrazów w zdaniach, sylab, głosek w wyrazach,
o wyodrębnianie danej głoski z szeregu słyszanych głosek,
o łączenie danej głoski z odpowiednimi ruchami artykulatorów,
o określanie pozycji danej głoski w słyszanym wyrazie (wypowiadanych głoskami lub w całości),
o różnicowanie wymowy prawidłowej i niewłaściwej,
o synteza i analiza sylabowa i głoskowa wyrazów,
o tworzenie wyrazów rozpoczynających się daną głoską, sylabą,
o różnicowanie słuchowe głosek realizowanych z głoskami opozycyjnymi (lub mylonymi),
o autokontrola wypowiadanych wyrazów,
Ćwiczenia oddechowe- mają na celu pogłębienie oddechu, jego regulację, kontrolę, wydłużenie fazy wydechowej, zachowanie właściwego toru oddechowego.
Realizacja ćwiczeń:
o wdech nosem, wydech ustami,
o chuchanie, dmuchanie ciągłym strumieniem,
o zabawy mydlanymi bańkami,
o zdmuchiwanie płomienia świeczki (szybkie i powolne),
o zdmuchiwanie drobnych przedmiotów z powierzchni gładkich i chropowatych,
o nadmuchiwanie balonów,
o dmuchanie na wiszące na sznurkach drobne przedmioty,
o przenoszenie słomką drobnych przedmiotów,
o ćwiczenia podparcia oddechu,
o ćwiczenia kontroli oddechu,
o gwizdanie,
o śpiewanie samogłosek, ciągów samogłoskowych.
Ćwiczenia usprawniające narządy mowy- mają na celu uzyskanie sprawności aparatu mowy, wyczucie przez dziecko danego ruchu i położenia poszczególnych artykulatorów, oraz precyzję ruchów artykulacyjnych i ich kontrolę. Ćwiczenia te dobierane są w zależności od rodzaju występującej wady wymowy i sprawności narządów mowy u danego dziecka. Obejmują one: mechaniczny masaż narządów mowy, automasaż, właściwe ćwiczenia żuchwy, warg, języka, podniebienia miękkiego, policzków. Realizowane są między innymi przez:
onaśladowanie demonstrowanych przed lustrem przez logopedę ćwiczeń,
onaśladowanie ruchów artykulatorów z wykorzystaniem obrazków, minek itp.,
oćwiczenia zgodne z instrukcją logopedy (kontrola wzrokowa w lustrze),
Artykulacja:
owymowa samogłosek (długo, krótko, ciągi samogłoskowe),
owyrazy dźwiękonaśladowcze,
outrwalanie tego, co dziecko umie powiedzieć,
owywoływanie głosek i ich utrwalanie w izolacji, sylabach, różnych pozycjach w wyrazie, zestawieniach wyrazowych, zdaniach (powtarzanie, czytanie, samodzielne nazywanie i budowanie wypowiedzi),
oautomatyzacja wymowy danej głoski poprzez wiele powtórzeń wyrazów i zdań w różnych sytuacjach, zabawach i grach językowych,
owykorzystanie z dziećmi starszymi różnorodnych ćwiczeń w czytaniu i pisaniu z występowaniem realizowanych głosek, liter.
Rozwijanie i usprawnianie funkcji językowych.
Zachęcanie do komunikowanie się za pomocą słów.
Rozwijanie rozumienia pojedynczych wyrazów, zdań, pytań, zagadek, tekstów, metafor- wdrażanie do adekwatnego posługiwania się nimi.
Dbałość o poprawność gramatyczną wypowiedzi (używanie rzeczowników, czasowników, przymiotników w odpowiedniej formie, tworzenie liczby mnogiej, tworzenie zdrobnień, kończenie wyrazów, zdań na podstawie obrazków lub tekstu, opowiadanie treści obrazków, ilustracji, historyjek).
PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIÓW
o uczeń sprawnie wykonuje typowe polecenia związane z realizacją ćwiczeń logopedycznych,
o kontroluje (wzrokowo lub czuciowo) ułożenie narządów mowy oraz zachowuje właściwy tor oddychania,
o potrafi słuchowo wyodrębnić realizowane głoski z szeregu słyszanych głosek i określić ich pozycję w wyrazach,
o potrafi różnicować wymowę prawidłową i niewłaściwą słyszanych i wypowiadanych wyrazów,
o prawidłowo wymawia ćwiczone głoski w mowie kontrolowanej,
o potrafi samodzielnie skorygować wymowę ćwiczonych głosek,
Dotyczy uczniów klas I- III i starszych:
o umie skojarzyć literę drukowaną i pisaną z odpowiadającą jej ćwiczoną głoską, wyodrębnić ją spośród innych liter, w wyrazach i zdaniach,
o prawidłowo zapisuje realizowane wyrazy,
o potrafi prawidłowo odczytać wyrazy i zdania zawierające ćwiczone litery (głoski).
ORGANIZACJA ZAJĘĆ , FORMY I METODY PRACY
o przeprowadzenie przesiewowych badań wymowy,
o diagnoza logopedyczna,
o stworzenie indywidualnych planów pracy z każdym uczniem,
Spotkania odbywają się raz w tygodniu. Zajęcia prowadzone są w dwuosobowych grupach. Uczniowie dobrani w grupy na podstawie podobieństw zaburzeń mowy.
Najczęściej stosowana indywidualna forma pracy. Ćwiczenia artykulatorów, oddechowe, gry, zabawy edukacyjne prowadzone w grupach.
Współpraca z rodzicami i nauczycielami- przekazywanie wskazówek i materiału językowego do pracy z dzieckiem w domu, utrwalanie prawidłowych nawyków związanych z mówieniem, udział w prowadzonych zajęciach.
Wykorzystanie na zajęciach różnych metod pracy logopedycznej, łączenie metod w celu podniesienia skuteczności działań (pokaz, naśladowanie, wyjaśnianie położenia narządów mowy, metoda słuchowa, metoda wzrokowa, metoda fonetyczna, pomoc mechaniczna, gesty umowne, kinestezja mowy, wykorzystywanie wrażeń dotykowych i czucia skórnego).
Uwzględnianie przy planowaniu pracy z każdym uczniem zasady stopniowania trudności- rozpoczynanie od ćwiczeń funkcji zaburzonych analizatorów, przystępowanie do następnego etapu ćwiczeń dopiero po opanowaniu etapu poprzedniego, ćwiczenia na danym poziomie prowadzone do momentu opanowania danej umiejętności.
o wykorzystanie w terapii doznań płynących z kilku analizatorów (np. obserwowanie, słuchanie, czucie),
o zindywidualizowanie metod i tempa pracy
o stosowanie systematyczności- częste i systematyczne powtarzanie materiału,
o mobilizowanie dzieci poprzez pochwały, nagrody, zabawowe formy ćwiczeń.
EWALUACJA
Ocena pracy i postępów ucznia dokonywana na podstawie:
o obserwacji w czasie zajęć
o aktywności podczas ćwiczeń
o zapisów w dzienniku i uwag o postępach i trudnościach w terapii
o oceny wymowy testem obrazkowym (wstępnego i końcowego), (Karty mowy ucznia).
Wzbogacanie na bieżąco programu w nowe treści, pomoce, materiały językowe, gry edukacyjne, zestawy ćwiczeń w zależności od postępów i przebiegu terapii logopedycznej.
BIBLIOGRAFIA
1. D. Antos, G. Demel, I. Styczek, „Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy“, W- wa 1967.
2. I. Styczek, „Logopedia”, W- wa 1981.
3. B. Rocławski, „Słuch fonemowy i fonetyczny”, Gdańsk 1991.
4. E. Chmielewska, „Zabawy logopedyczne i nie tylko. Poradnik dla nauczycieli”, Kielce 1995.
5. E. Spałek, C. Piechowicz- Kułakowska, „Jak pomóc dziecku z wadą wymowy”, Kraków 1996.
6. red. T. Gałkowski, G. Jastrzębowska, „Logopedia. Pytania i odpowiedzi”, Opole 1999.
7. B. Wiśniwska, „Terapia zaburzeń mowy”, W- wa 2002.
8. A. Balejko, „Jak usuwać wady wymowy”, Białystok 1994.
9. H. Rodak, „Terapia dziecka z wadą wymowy”, W- wa 1994.
10. G. Demel, „Minimum logopedyczne nauczyciela przedszkola”, W- wa 1994.
Materiał pomocnicze (pomoce dydaktyczne)
o testy i kwestionariusze do oceny wymowy dziecka,
o programy multimedialne: „Logopedia”, „Mówiące obrazki”, „Logo- gry”,
o „Od obrazka do słowa”- H. Rodak, S. Nawrocka,
o „Plansze do ćwiczeń słuchu fonematycznego”,
o „Słyszę i wyróżniam”- S. Wrzesiński,
o „Tele- gry logopedyczne”- S. Wrzesiński,
o „Zgadnij, czego brakuje”- M. Szalińska,
o „Myszka Szarusia i żabka Żanusia”- K. Szłapa,
o „Kaczka Kwaczka i dżdżownica Andżela”- K. Szłapa,
o „Materiały do ćwiczeń utrwalających głoski dentalizowane i wyrazy z głoskami r- l”- G. Krzysztoszek, M. Piszczek,
o „Chcę poprawnie wymawiać” (Zeszyty 1- 13)- M. Wrzesińska,
o alfabet ruchomy,
o zestawy obrazków, ilustracje,
o zestawy wyrazów,
o karty pracy dobrane i opracowane odpowiednio do realizowanych ćwiczeń,
o pomoce do ćwiczeń oddechowych (np. słomki, piłeczki, papierowe układanki, bańki mydlane),
o pomoce do ćwiczeń narządów mowy (np. minki, klaun, lustro, opowiadania i wierszyki, obrazki).
mgr Anna Kabelis